yerli araba fakirin sitesi oyun hilesi otomobil sitesi teknoloji sitesi magazin sitesi alexa hileleri ilksite zengin sitesi birincisite aksaray sondakika bilecik sondakika bolu sondakika artvin sondakika edirne sondakika hatay sondakika izmir sondakika kilis sondakika konya sondakika mersin sondakika ankara hastabakıcı kocaeli sondakika mugla sondakika rize sondakika yalova sondakika karabuk haberleri diyarbakir haberleri hakkari haberleri afyon haberleri duzce sondakika mardin haberleri ankara sondakika burdur haberleri kuşadası escort sakarya haberleri tokat haberleri trabzon haberleri kayseri sondakika adana haberleri antalya sondakika samsun haberleri amasya haberleri aydin haberleri ordu haberleri denizli haberleri mani sasondakika bursa haberleri webgelişim teknokentim teknolojiyi olaypara script indir warez script indir warez tema indir warez script tema indir warez theme indir ücretsiz warez theme indir ücretsiz script indir arayüzweb gaziantep haberleri gaziantep haber merkezi deneme testi
a
istanbul organizasyon evden eve taşımacılık, gaziantep organizasyon, gaziantep evden eve taşımacılık, evden eve taşımacılık, gaziantep evden eve taşımacılık, evden eve taşımacılık, gaziantep evden eve taşımacılık, gaziantep evden eve taşımacılık, gaziantep evden eve taşımacılık, gaziantep evden eve taşımacılık, evden eve nakliyat, gaziantep asansörlü taşıma, gaziantep evden eve taşımacılık, gaziantep organizasyon, gaziantep organizasyon, gaziantep organizasyon, gaziantep organizasyon, gaziantep organizasyon, gaziantep organizasyon, gaziantep palyaço,

Uyku felci nedir, neden olur, nasıl tedavi edilir?

Getty Images

Luke Mintz | BBC Future

Uyku felci (karabasan), tablolara ve endişe öykülerine ilham veren bir olgu. Araştırmacılar insanların hayallerden neden hareket edemeyerek uyandıklarını ve bazen halüsinasyon görmeye devam ettiklerini anlamaya başlıyor.

Uyku felcini birinci olarak genç bir kızken yaşamıştım. Sabahın erken saatleriydi, okula gitmek için yataktan kalkmama daha birkaç saat vardı. Uyandım ve yatakta dönmeye çalıştım ancak hareket edemiyordum, bütün bedenim felç olmuştu.

Beynim uyanık olsa da kaslarım hala uykudaydı. Yatak odam güya daralıyor, duvarlar üzerime geliyordu ve kendimi paniklemiş hissediyordum. Yaklaşık 15 saniye sonra felç hali geçti.

Sonra bunun uyku felci olduğunu öğrendim. Beden süreksiz olarak felç kalırken beynin bir kısmının uyanık kaldığı bu durum hayli yaygın. O birinci korkutucu tecrübenin akabinde, iki-üç gecede bir olmaya başlamış ve her keresinde daha az korkutucu hale gelmişti.

Ama uyku felci hayatı çok daha fazla etkileyebilir ve kimileri bunu dehşetli halüsinasyonlarla yaşayabilir. Konuştuğum 24 yaşındaki bir hasta, 18 yaşındayken yaşadığı tecrübesi, “Uyandım ve hareket edemiyordum. Perdemin ardında saklanan makûs görünümlü bir figür gördüm. Göğsümün üzerine atladı. Öbür bir boyuta girdiğimi sandım. En müthişi da çığlık atamıyordum” diyor ve ekliyor:

“O kadar canlı, o kadar gerçekti ki” diye

Getty Images Uyku felcinin birçok sanat yapıtına husus olduğu düşünülüyor: John Henry Fusseli’nin Kabus tablosu da bunlardan biri

Eski ve yaygın bir olgu

Şeytan, hayalet, uzaylı, tehditkar davetsiz konuklar, hatta meyyit akrabaların halüsinasyonunun yanı sıra kendi bedenlerinden kimi modüllerin havada uçuştuğunu ya da vücutlarının bir kopyasının yanlarında yattığını görenler de var. Kimileri melek görüp dini bir tecrübe yaşadıklarına inanır. Araştırmacılar bu halüsinasyonların bir vakitler Avrupa’da cadılara olan inancı körüklemiş olabileceğini ve hatta kimi çağdaş uzaylı kaçırma tezlerinin gerisinde olabileceğini düşünüyor.

Edebiyat tarihinde bu çeşit olaylara ait çok sayıda renkli tasvir bulunuyor. Mary Shelley’nin Frankenstein’daki bir sahneyi yazarken bir uyku felci tablosundan esinlendiği anlaşılıyor. Harvard Üniversitesi’nde uyku araştırmacısı olan ve tedavi yollarına ait birinci klinik çalışmayı 2020’de tamamlayan Baland Jalal, uyku felci için “Eskiden göz arkası edilen bir olguydu lakin son 10 yılda artan bir ilgi var” diyor.

Jalal, bugün bu durumu araştıran bir avuç uyku uzmanından biri. Uyku felcinin nedenleri ve tesirleri hakkında daha sağlam bir tablo sunmayı ve bu durumun insan beyninin gizemleri hakkında ne söz ettiğini bulmayı umuyorlar.

Bugün Maryland St Mary’s College’da konuk doçent olarak vazife yapan klinik psikolog Brian Sharpless 2011’de Pennsylvania Eyalet Üniversitesi’nde yaptığı kapsamlı çalışmayla uyku felcinin yaygınlığını ortaya koydu. Çalışma, yetişkinlerin yaklaşık yüzde 8’inin bu olguyu yaşadığını, bu oranın üniversite öğrencilerinde yüzde 28’e, psikiyatri hastalarında ise yüzde 32’ye kadar çıktığını gösteriyordu.

Getty Images

Uyku felcinin nedeni

Bu durumu yaşadıktan sonra kimileri doğaüstü ve hatta paranormal açıklamalara yönelse de Jalal, nedenin çok daha kolay olduğunu söylüyor. Geceleri bedenimiz uykunun dört evresinden geçer. Son kademeye süratli göz hareketi uykusu ya da “REM” denir. Bu, düş gördüğümüz vakittir. REM sırasında beyin, muhtemelen hayallere nazaran hareket edip kendimize ziyan vermemizi önlemek için kasları felç eder.

Ancak bazen (bilim insanları hala nedeninden emin değil) beynin duyusal kısmı REM’den erken çıkıp kendinizi uyanık hissettirir. Beynin alt kısmı ise hala REM’dedir ve kaslarınızı felç etmek için nörotransmitterler göndermeye devam eder.

“Beynin duyusal kısmı faal hale gelir” diyor Jalal:

“Zihinsel ve algısal olarak uyanıyorsunuz fakat fizikî olarak hala felçsiniz.”

Ancak şanssız bir azınlık için bu durum daha önemli meselelere yol açabiliyor. Sharpless’ın araştırması, uyku felci yaşayanların yüzde 15 ila yüzde 44’ünün “klinik olarak değerli sıkıntı” yaşadığını ortaya koydu.

Sorunlar çoklukla durumun kendisinden çok uyku felcine nasıl reaksiyon verdiğimizden kaynaklanıyor.

Hastalar gün boyunca bir sonraki nöbetin ne vakit geleceğiyle ilgili telaş yaşıyor.

Espie, bunun bir çeşit panik atağa dönüşebileceğini söylüyor. En önemli hadiselerde ise uyku felci narkolepsinin bir işareti olabilir.

Narkolepsi, beynin uyku ve uyanma sistemini düzenleyemediği ve kişinin uygunsuz vakitlerde uykuya dalmasına neden olan daha önemli bir rahatsızlık.

Getty Images Halk ortasında ‘al basması’ olarak da bilinen karabasan olgusuna bilim dünyasında uyku felci deniyor

Tedavi

Uyku felcinin tedavisinde en yaygın yaklaşım eğitimseldir: Hastalara bu durumun nasıl meydana geldiği basitçe anlatılır ve tehlikede olmadıkları konusunda garanti verilir.

Bazen bir cins meditasyon terapisi kullanılır. Maksat, hastanın yatağa gitme konusundaki kaygısını azaltmak ve uyku felci geldiğinde sakin kalmaları için onları eğitmektir.

Daha önemli olaylarda, olağanda depresyon tedavisinde kullanılan lakin REM uykusunu bastırma üzere bir yan tesiri olan seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) dahil olmak üzere ilaçlar uygulanabilir.

En dramatik ve tesiri uzun süren uyku felci atakları canlı halüsinasyonlarla gelenlerdir. Bunlar endişeye yol açsa da bilim insanları birebir vakitte bize insan beyni hakkında değerli data sunduklarını düşünüyorlar.

Beyin kendi açıklamasını yaratıyor

Uyku felcine girdiğinizde, beyninizin motor korteksi bedene sinyaller göndermeye başlar ve hareket etmesini söyler. Lakin kaslar felçlidir ve bu yüzden beyin karşılığında rastgele bir geri bildirim sinyali almaz. Jalal, “Bir uyumsuzluk vardır… benlik parçalanmış, bozulmuştur” diyor.

Sonuç olarak, beyin “boşluğu doldurur” ve kasların neden hareket edemediğine dair kendi açıklamasını yaratır.

Bu yüzden pek çok halüsinasyonda bir yaratık göğsünüze oturur ya da bedeninizi aşağı gerçek bastırır.

Bu da evrimci bilim insanları ortasında tanınan olan insan beyninin bir “hikaye anlatma makinesi” olduğu fikrini güçlendiriyor.

Dünyanın büyük bir kısmının rastlantısal olduğu gerçeğini kabul etmekte zorlanıyoruz ve bu yüzden beynimiz sıradan olana bir mana bulma uğraşıyla dramatik anlatılar tasarlıyor.

Londra Üniversitesi Goldsmiths’te anomalistik psikoloji araştırma ünitesinin lideri olan Christopher French, on yıldan fazla bir süreyi dünyanın dört bir yanında bu halüsinasyonları yaşamış beşerlerle konuşarak ve gördüklerini kaydederek geçirdi. French “Ortak temalar var, fakat tıpkı vakitte büyük ölçüde kendine haslık, değişkenlik de var” diyor.

Halüsinasyonlar kültürden büyük ölçüde etkileniyor üzeredir. Kanada’nın bir bölgesinde göğsünüzün üzerinde oturan bir “Yaşlı Cadı” iken, Meksikalılar göğüslerinde yatan bir “ölü adam”, Türkler gizemli ve hayaletimsi bir yaratık olan “Karabasan”ı tanım eder; İtalyanlar da ekseriyetle cadı halüsinasyonu görürler.

Bu durum, insanların kültür ve beklentilerden büyük ölçüde etkilenen toplumsal hayvanlar olduğu fikrini güçlendiriyor.

Kültürün yarattığı korku

Jalal, Danimarka ve Mısır’da misal yaş ve cinsiyet dağılımına sahip gönüllüler ortasında yaptığı çalışmalarda semptomları karşılaştırmış ve uyku felcinin ortaya çıkış biçiminde kültürel bir uçurum olduğunu görmüştür. Mısırlıların uyku felci geçirme mümkünlüğü Danimarkalılardan çok daha yüksekti (yüzde 25’e kıyasla yüzde 44) ve buna doğaüstü bir açıklama getirme olasılıkları daha yüksekti.

Jalal’ın teorisine nazaran doğaüstü korkusu insanların uyku felcinden daha fazla korkmasına neden oluyor ve bu telaş da zihinle vücut ortasındaki yakın kaynaşmanın bir göstergesi olarak bu olgunun gerçekleşme mümkünlüğünü artırıyor.

“Kaygı ve gerilim yaşadığınızda, uyku yapınız daha modüllü hale gelecektir, bu nedenle uyku felci geçirme olasılığınız daha yüksektir” diyor:

“Diyelim ki büyükanneniz size ‘Yaratık bu türlü görünüyor, geceleri geliyor ve size saldırıyor’ dedi. Ve bu endişe nedeniyle çok uyarılırsınız, beyninizin kaygı merkezleri çok tetikte olur. Ve bir de bakmışsınız ki REM uykusu sırasında ‘Bir şeyler zıt gidiyor, hareket edemiyorum, yaratık burada’ diye hissediyorsunuz.

“Öyle görünüyor ki kültür sahiden de bu çarpıcı etkiyi yaratabiliyor.”

YORUMLAR

s

En az 10 karakter gerekli

Gönderdiğiniz yorum moderasyon ekibi tarafından incelendikten sonra yayınlanacaktır.

Sıradaki haber:

‘Çene meseleleri olan bireylerde kilo sorunları baş gösterebilir’

HIZLI YORUM YAP

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.